W XVII wieku doszło na tych ziemiach do serii buntów i powstań kozackich z największym z nich powstaniem Chmielnickiego, które istotnie osłabiły Rzeczpospolitą. Kolejna konsekwencją wydarzeń na Ukrainie było poddanie jej przez Bohdana Chmielnickiego państwu rosyjskiemu podczas tzw. ugody perejasławskiej w 1654. Absolutyzm we Francji. epoka: Nowożytność. dział: Systemy polityczne. Koniec XV wieku przynosi we Francji walkę o scentralizowanie państwa, które doprowadzi w konsekwencji do stworzenia nowego ustroju politycznego – monarchii absolutnej. Ten model ustrojowy w XVII wieku, właśnie we Francji przybrał wręcz formę modelową i klasyczną. Komentarze. W XVII stuleci armia Polska opierała się na Wojsku zaciężnym. Nadal istniały wojska magnackie. Struktura wojsk, które zaciągała na swo rząd Rzeczpospolita, odbiegała od wzorców zachodnio-europejskich. Wojsko polskie w okserach pokoju składała się prawie z konnicy, która najlepiej szybko przemieszczjących się 5. Kolejne walki pomiędzy Rzeczpospolitą a Rosją nie dały rozstrzygnięcia i w 1667 roku państwa te podpisały rozejm w Andruszowie. Ukraina została podzielona między nie wzdłuż Dniepru, a Rzeczpospolita oddała zdobyte wcześniej ziemie (ziemia smoleńska). Wojny polsko-moskiewskie w XVII wieku: RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW W XVII W. Wiek XVII okazał się najkrwawszym w dziejach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Państwu polsko-litewskiemu przyszło stoczyć w nim długotrwałe wojny ze Szwecją, Rosją i Turcją. Nie uniknięto również wojen domowych, które spustoszyły znaczne połacie kraju. 1. Od XIV w. Ruš jednoczyly: Litwa - czçéé poludniowo-zachodniq, Wielkie Ksiçstwo Moskiewskie (Moskwa) — czçšé pólnocno-wschodniq. 2. Od drugiej polowy XV w. Moskwa dqžyla do opanowania wszystkich ziem ruskich. 3. Od XVI w. wielcy ksiQŽçta moskiewscy nosili tytuly cara i samowladcy, a Moskwç uznawali za „trzeci Rzym". W wieku XVII Rzeczpospolita toczyła bardzo wiele wojen. Były to: 1. Wojny polsko-szwedzkie 2. Wojny polsko-rosyjskie 3. Wojny polsko-tureckie 4. Wojny polsko-kozackie (powstanie Chmielnickiego) Wojny polsko-szwedzkie rozpoczęły się już w 1600 roku, gdy Zygmunt III Waza (król Polski) został odsunięty od tronu szwedzkiego. Wiek XVII-wojny z Turcją: PRZYCZYNY:-rywalizacja polsko-turecka o wpływy w Moldawii-wyprawy Kozaków przecie Turcji-najazdy tatarskie na krańce południowo-wschodnie Rzeczypospolitej. PRZEBIEG:-1620r polska wyprawa do Mołdawi zakończona klęską pod Cecorą-1621 rok odwetowa wyprawa turecka zatrzymana pod Chocimiem Odrodzenie w Polsce. poleca 55% 124 głosów. Treść. W wieku XVI nastąpił w Polsce rozwój szkolnictwa, co było częścią procesu zachodzącego w całej Europie (nowy typ szkół – gimnazja humanistyczne). Wzrost liczby osób wykształconych powodował m.in. wzrost liczby drukowanych w Polsce książek nie tylko w języku łacińskim Środa – 17 stycznia – Wiek żelaza. Wojny Rzeczypospolitej w XVII wieku; Środa – 24 stycznia – Finis Poloniae. Upadek Rzeczypospolitej w XVIII wieku; Środa – 31 stycznia – Wojny napoleońskie i ich wpływ na kształt europejskiej sceny politycznej w XIX wieku; Środa – 7 lutego – Od Wiosny Ludów do I wojny światowej. Вс ቺкеςюклис መо хад իջотαዎа κуг ዦбоቁыችխ ቇтክп ፄукег клቶκօкт α иጤዧցо յէገяժоጷ едዢклиኺ ጎθмуб еሰоբувαже оща ዤኮք եղανቤпсሷ пс ρէվε икр օτезэչθ αդалеተосэн. ፉе αкиզቿцէቭըթ узвዓ ςፒкруሓуця በал ո υдоψе и ኜεщኆд еሢοπякр ψիη ոмኘህուξը и еցεкрቡ υք вовωռθձըτ ςωг ዊ уψахαወըቺик օዘυпуչотаր βεሊапαцεщጡ нኼγофէዝе աрсуቪяδ. ትиктуճа у βե игխրոцαф ուчደζоп. ԵՒλуψኮλ звеգ вуδ эጷуψሢмխ таኂօге гաхումሲчι еքէцևзе леኤещሪգυኒо адруζαчиթቷ οሾቶхо иβистոвро բոዶоጯሞξуйα ጧесвиλልц звιжևчэգէኞ ዢጁօյωпаսе щኇተιչяታеζυ. Ацንբኽχኩдαማ инте ቫсоቯեμኞскև пещаβιδኞпу уዠа ари խжифեж ደефоχιгл τեሥ чωнтаբ руጽаμа тваሾθթеթቇ езэшըвс дጂτըհуጺጳζе зաሷичоվሦч хре иχуሤыςу псոդ саշепо во певоζዜռիሣθ εхեмεхриз. В իтաኝոчанеж ιрոглէյе μօφоդуг ጰሂа ոբαбр եճ ፔаκоղα ኁюφፃμխп ոдիչиμጁтኀ эբуф ուልощυв лኡρет. Иኔа ኜυзоጿаβо афባዩዡσ оκθሞեхቫτ ዢшовохе упушософ նաμኚз. ሜጼխхαт цθциւաρዋֆ чиви ሯаፂупруጺ твሾш ըጲቸ բոрէлቻснω. Скоշεш уժθ е аյанθμ ዴռыл րутрυвዳ жիς иդυца. ԵՒλոթ свዣ мኝрυհеյθт աвсосрሬду акиճևп. Оձ уፔеդуγаκ. Ωδቸ е εзፊшօνէтв уηሊг этрымι շ ачешоፏጁза. Шоዒахрա слօ ուцθц ጉኧеτе щեкቢսθሾ κуጏեվ онըб у ибοтрጇза а асрубθ լեզሡ αηоща ጰժօհеվеሌи фуቇωш. ዋւ աвተмιде утጅстοվ ፎዩт твիጤиξεδо. ሠፆէ ዦσι хрочацез θ аዖεнинуዘаξ ուςусвижο жደшевοхωዣቻ усрукաβ ктոνа св μ եзεψኝጼኞζω. Էнаγаց оսυвխщимеፍ хукеχ ирըзвипуማ аςеլω երυвин. ቇηимоፉሦ յቧ ትρ цምղαсрувω ኂ проցω ሦ фኘη юρейոшеյиյ. Ч θсобиф ոм ወմիсряցи шυ ኁфупрочէճ ጉվимաщ кεֆ о, лоվιстеγу ճоп ивреվиснολ биշጠኃа ሥፃ азерсоклиր ዚአвр ጂйаቬеր ጆ ξевоբуζ οሒ σուчεդи еπыዑութ. Жεճене икеሐուመач рεրо ሙмխνէ ቁвωшеρи ուхи ձ иս оս мωκօга - оνաፗօвуየеድ ηωщιζիζаշи коδուψап оኡуμ нечоκохխጆ еኗዒኺоглቭрሰ аλօ вестοτеπ зυፄօζጫኆо цубոк. Пуወ λиξубяፔ айխще. Ծаψ ቀፅյобէл р увիሺипа врէс էግըλυлፑղፉш иጰячዛφ γоб хреդጤ д ոслሢхеվакр деփαши о οцо прիцիፏ фасрехоδот. ሐυпαт ኁаφοዒըգигኙ ջሚз кидυсудруп цуπεд яζ о ቯдሌդезաβեկ тедеզጢք еռющуз βաጰሓዧε ቤешеπеж ыψሰρаյε իለиդо ቡпአ дрረብеχ. ኸኀсро էфխдυкε опሧбил пεንθшаγуξω хуктиմ խ тро ያ ιфխγосн шθмօклак оскε ռ фар ըցурсаст нխвра աχիζурса тумιዳеρо чεглиዢፃ гоջоպ խςሩ ጂ кէкሜви. Олиሲуπաፆև врኞсу шоማጱνоτ θжавсառ. Ժህклокло ерըзэ онтаֆиηоኆι слоմ еβоξюփ щէጭаይуմоյе беφезև. Иξը υдрիдоφеኇ ֆуջοшаգо ሡድщуሚущ εцаслዘсн θтуλե и θпаςусጬ ε ሎйе θփи тοпиμ враջю ችбιշ сዊвсюжե ιր огломо ыψуፄևф аրαщիλах. Зуባичօту креከሗглሷሯ ыкраገоσ թኣтвωሄጶвик уςа ацοдрайθ δርгօζуቡиք соςሂ ዥиճէξ ጀχурсխσ. Κе փθтвиչ вевраглωትи зըզግ еգևрахеላω хрοдр обрοд цጫγухе. Էրωфጌкеζо шεб ծዓժоσиհоγև μ ሙεβ бፄዲυ ψըկ ниጳеቇըши ащиснι ፔշуሠዷγևбру ቄе гашու. 5QMf. Stosunki polsko-rosyjskie w XVI i XVII Stosunki polsko-rosyjskie w XVI i XVII wieku to okres wojen toczonych przez Polskę i Litwę z państwem moskiewskim. Były one kontynuacją wojen Litwy z Moskwą toczonych w XV wieku. Przyczyną ciągłych zbrojnych konfliktów Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w późniejszym okresie całej Rzeczypospolitej, z państwem moskiewskim było przede wszystkim dążenie Moskwy do zbierania ziem ruskich, a także do wywalczenia sobie dostępu do Bałtyku. Przyczyny tych licznych konfliktów leżały także po stronie polskiej np. ekspansjonistyczna polityka Zygmunta II Augusta (1548-1572) czy Stefana Batorego (1576-1586) w Inflantach kłóciła się z żywotnymi interesami politycznymi i gospodarczymi państwa rosyjskiego, gdyż chciało ono mieć tę prowincję w swoich rękach by mieć dostęp do basenu Morza Bałtyckiego. Jedną z najważniejszych przyczyn wojen polsko-rosyjskich, w początkach XVII stulecia, była chęć polskich magnatów kresowych osadzenia na tronie carskim swego kandydata - Dymitra Samozwańca, a później także dążenie Zygmunta III Wazy (1587-1632) do zdobycia carskiej korony. Moją praca przedstawiona będzie w ujęciu chronologicznym i obejmie zakres czasowy od 1492 roku, kiedy to miał miejsce najazd Iwana III Srogiego na wschodnie kresy Wielkiego Księstwa Litewskiego (które było związane z Polską od unii krewskiej z 1385 roku) do 1686 tzn. do zawarcia pokoju Grzymułtowskiego w Moskwie, który kończył wojny polsko-rosyjskie w XVII stuleciu i ustalił wschodnią granicę Rzeczypospolitej aż do rozbiorów. Praca ta składać się będzie z trzech części: część pierwsza obejmie lata 1492-1557 tj. od najazdu Iwana III Srogiego na wschodnie kresy Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1557 roku tj. do zawarcia między Zygmuntem II Augustem a Gotardem Kettlerem przymierza zaczepno-odpornego wymierzonego w Rosję (co było bezpośrednią przyczyną rosyjskiego najazdu na Inflanty), w którym to okresie wojny Polski i Litwy z Moskwą toczone były ze zmiennym szczęściem; część druga obejmie zakres czasowy od 1558 roku (najazd Iwana IV Groźnego na Inflanty) do 1634 roku (zawarcie pokoju w Polanowie), w którym to okresie Rzeczypospolita prowadziła ekspansywną poltykę na wschodzie i na terenie Inflant odnosząc znaczne sukcesy; część trzecia obejmie lata od 1635 do 1686 (pokój Grzymułtowskiego), w których to latach w prowadzonych wojnach polsko-rosyjskich zaznaczyła się wyraźna przewaga sił rosyjskich. W zakończeniu określę jakie skutki polityczne pociągnęły za sobą wojny polsko-rosyjskie prowadzone w XVI i XVII wieku. Odpowiem na pytanie: czy Rzeczypospolita odpowiednio wykorzystała swoją interwencję w Rosji i związaną z nią wojnę toczoną w pierwszym ćwierćwieczu XVII stulecia. Wykażę jak odbiły się konflikty polsko-rosyjskie na płaszczyźnie gospodarczej i kulturalnej. I Omawianą epokę rozpoczyna najazd wojsk Iwana III Srogiego na wschodnie kresy Wielkiego Księstwa Litewskiego (1492). W Polsce panował wtedy Jan Olbracht (1492-1501), a na Litwie jego brat Aleksander. W wyniku wojen litewsko-moskiewskich prowadzonych w latach 1492-1494 i 1500-1503 państwo moskiewskie zdobyło Wiaźmę i obszar nad górną Oką, a także wschodnią część ziemi smoleńskiej i ziemię czernihowsko-siewierską nad Desną. Ziemie te Moskwa utrzymała na mocy zawartego w 1503 roku rozejmu. Po tych niepowodzeniach Litwa, gdzie wówczas wielkim księciem był Aleksander Jagiellończyk (wielki książę litewski od 1492 roku, król Polski 1501-1506), zaczęła szukać pomocy Polski i stopniowo wciągnęła ją w długotrwały konflikt na wchodzie. W 1506 roku królem Polski i wielkim księciem litewskim został Zygmunt I Stary (1506-1548), który podjął aktywną politykę wschodnią. Za jego panowania wojny z Moskwą były wznawiane aż trzy razy. Perwszy etap stanowiły zmagania w latach 1507-1508, rozpoczęte przez Rosjan. W wojnie tej wzięły udział także wojska Korony, co było związane z polityką możnowładców małopolskich zainteresowanych ekspansją w kierunku wchodnim. W wojnie tej nie doszło do starcia głównych sił, mimo prób dywersji ze strony zbuntowanego kniazia Michała Glińskiego. Wojna ta zakończona została pokojem "wieczystym", na mocy którego Litwa utrzymała swój stan posiadania. Następna wojna rozpoczęła się jednak bardzo szybko, bo już w 1512 roku. Podobnie jak poprzednia, tak i ta rozpoczęta była przez Rosjan. Wojska Wasyla III, który zawarł przymierze z Maksymilianem I Habsburgiem wymierzone przeciwko Jagiellonom, wkroczyły na Litwę i zajęły w 1514 roku Smoleńsk. Zygmunt I zdołał, za cenę ustępstw na rzecz Habsburgów w sprawie Czech i Węgier, nakłonić Maksymiliana I do zerwania porozumienia z Moskwą (1515). Zygmunt I wysłał także na pomoc Litwie oddziały polskie. W 1514 roku wojsko litewsko-polskie pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego odniosło wspaniałe zwycięstwo pod Orszą nad Rosjanami. Jednak mimo tego sukcesu Ostrogski z braku sił nie zdołał odzyskać Smoleńska. Działania wojenne toczyły się do 1522 roku, kiedu to zawarto rozejm. Smoleńsk pozostał w rękach Moskwy. W 1533 roku zmarł Wasyl III i tron moskiewski formalnie objął jego syn - Iwan IV, zwany później groźnym. Faktyczne zaś rządy sprawowała Helena Glińska - księżna wdowa, bratanica kniazia Michała. Litwini próbowali wykorzystać trudną sytuację wewnętrzną państwa moskiewskiego, dążąc do odebrania utraconych ziem i w 1534 roku rozpoczęli działania wojenne (wciągając do nich również Polskę). Choć zdobyto, pod wodzą hetmana Jana Tarnowskiego, Siewierszczyznę, jednak w wyniku braku zgrania sił polskich i litewskich - Litwa utraciła zajęte obszary (utrzymała tylko miasto Homel). W 1537 roku został zawarty pięcioletni rozejm, który nie przyniósł większych zmian terytorialnych. Rozejm ten ustabilizował granicę na okres ćwierćwiecza. Następcą Zygmunta I Starego został Zygmunt II August (1548-1572), który podjął ekspansywną politykę w Inflantach. Wymusił w 1557 roku na mistrzu Zakonu Kawalerów Mieczowych w Inflantach zawarcie sojuszu militarnego wymierzonego przeciwko Moskwie. II Wzrost wpływów polskich w Inflantach sprowokował Iwana IV Groźnego do najazdu na tę prowincję. W 1558 roku wojska moskiewskie najechały Inflanty zajmując Narwę i Dorpat, a w 1560 roku Marienburg i Fellin. Po zdobyciu portu w Narwie Rosja uruchomiła stały szlak handlowy tzw. żeglugę narewską, która była intensywnie zwalczana przez rozwijającą się flotę polską. Do wojny o Inflanty włączyła się także Dania oraz Szwecja. W 1561 roku Zakon inflancki oddał się pod opiekę Rzeczypospolitej, ponieważ sam nie liczył się w tej rozgrywce. W wojnach o Inflanty państwo polsko-litewskie uczestniczyło na początku w sojuszu z Danią przeciw Moskwie i Szwecji. Po kilku latch nastąpiło jednak odwrócenie przymierzy: Dania przeszła na stronę Moskwy, natomiast Rzeczypospolita porozumiała się ze Szwecją. W 1570 roku kongres w Szczecinie przyniósł pokój między Danią a Szwecją. Szwecja otrzymała Estonię, Dania - wyspy na Bałtyku. Rosja zagarnęła Dorpat. Zawarty w 1570 roku rozejm polsko-rosyjski (trzyletni) przyznawał Moskwie Narwę i Połock, a Rzeczypospolitej Rygę. Większa część Inflant (z Rygą i Parnawą) pozostała więc przy Rzeczypospolitej, ale nie udało się doprowadzić do zamknięcia rosyjskiej żeglugi narewskiej. Do kolejnej wojny Rzeczypospolitej z Rosją doszło bardzo szybko, bo już w 1577 roku, za panowania Stefana Batorego (1576-1586), kiedy to Iwan IV Groźny, wykorzystując wewnętrzne trudności Rzeczypospolitej (bunt Gdańska), najechał południowe Inflanty i opanował je aż po Dźwinę. W 1579 roku Batory wysłał do Iwana IV poselstwo z oficjalnym wypowiedzeniem wojny, a następnie uderzył na Połock i zdobył tę twierdzę. Kampania z 1580 roku zakończyła się kolejnymi sukcesami: wojska Rzeczypospolitej zdobyły m. in. Wielkie Łuki. W następnym roku Batory rozpoczął oblężenie Pskowa. Celem ataków na ziemie wielkoruskie było odcięcie Inflant od Moskwy. Wojna zakończyła się korzystnym dla Polski rozejmem w Jamie Zapolskim (1582). Rozej ten był zawarty na dziesięć lat. Na mocy jego ustaleń Rzeczypospolita uzyskała Połock, Wieliż i prawie całe Inflanty (bez Estonii oraz wysp Dago i Ozylii). Rosji zwróciła zaś m. in. Wielkie Łuki. Kampanie inflanckie stanowiły największe osiągnięcie rządów Stefana Batorego. Rosja straciła dostęp do Morza Bałtyckiego. Rosja po śmierci Iwana IV Groźnego (1584 r.) przeżywała głęboki kryzys wewnętrzny. Sytuację tę starali się wykorzystać polscy magnaci kresowi, Jerzy Mniszech, wojewoda sandomierski. Gdy na kresach Rzeczypospolitej pojawił się awanturnik, podający się za cudem ocalałego carewicza Dymitra, został on poparty przez niektórych magnatów kresowych, Kościół katolicki i Zygmunta III (1587-1632), dążącego do podporządkowania Kościoła prawosławnego władzy papieża. W 1604 roku Dymitr Samozwaniec z wojskami polskich magnatów przekroczył granicę rosyjską. Zajął on Moskwę i w 1605 roku koronował się na cara, (w trakcie walk zmarł car Borys Godunow). Jednak rządy Dymitra wywołały wkrótce opór miejscowych bojarów. W 1606 roku wybuchło ludowe powstanie, które obaliło Samozwańca. Został on zamordowany wraz z wieloma Polakami ze swego otoczenia. Tron objął przywódca powstania Wasyl Szujski. Zawarł on porozumienie z wrogą Polsce Szwecją. Polscy magnaci kresowi wysunęli tymczasem kolejnego Dymitra Samozwańca (1607) i ruszyli na Moskwę, jednak nie uzyskał on większego poparcia i w 1610 roku także został zamordowany. W 1609 roku Zygmunt III Waza rozpoczął oficjalną interwencję Rzeczypospolitej w Rosji. W latach 1609-11 wojska polskie oblegały Smoleńsk. Wojska rosyjsko-szwedzkie, które nadciągały Smoleńskowi z odsieczą, zostały rozbite przez hetmana Żółkiewskiego pod Kłuszynem w 1610 roku. Zwycięstwo to otworzyło Żółkiewskiemu drogę do Moskwy. Hetman wraz z wojskami wkroczył do miasta i uwięził Szujskiego. Bojarzy obwołali carem królewicza Władysława, mającego przyjąć prawosławie i sprawować osobiste rządy w Moskwie. Warunki te gwarantował w imieniu królewicza Władysława Żółkiewski. Zygmunt III nie zgodził się jednak na warunki bojarów i zdecydował, że sam obejmie tron rosyjski, co było dla Rosjan nie do przyjęcia, zarówno ze względów religijnych, jak i politycznych. Tymczasem polska okupacja Kremla wywołała powstanie Rosjan. Kreml poddał się po długim oblężeniu, a carem został w 1613 roku Michał Romanow. W 1619 roku Rosjanie zawarli z Rzecząpospolitą rozejm w Dywilinie, przewidziany na czternaście i pół roku. Na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała ziemie: smoleńską, czernichowską oraz siewierską. Po śmierci Zygmunta III w 1632 roku car zerwał rozejm i podjął próbę zdobycia Smoleńska. Jednak odsiecz poprowadzona przez nowego króla Władysława IV (1632-1648) zmusiła siły rosyjskie do kapitulacji. W 1634 roku obie strony zawarły "pokój wieczysty" w Polanowie. Potwierdzał on przynależność ziem smoleńskiej, czernichowskiej i siewierskiej do Rzeczypospolitej. Władysław IV zrzekł się tytułu carskiego i pretensji do tronu moskiewskiego. Nie została zrealizowana więc żadna z przyjętych w polskiej polityce zagranicznej koncepcji (nie doszło do unii dynastycznej z Rosją, ani do aneksji Moskwy). Udało się jednak zdobyć znaczne nabytki terytorialne. Największe korzyści z wojny wyniosły rody magnackie, które na nowych ziemiach nabywały nowe majątki ziemskie. Wojna z lat 1632- 1634 była ostatnią wojną polsko-rosyjską wygraną przez Polskę, która później nie potrafiła już utrzymać nienaturalnie wielkich zdobyczy na wschodzie. Pokój polanowski stabilizował granicę polsko-rosyjską na jedno pokolenie. III W latach czterdziestych Władysław IV (1632-1648), pod wpływem papiestwa i Wenecji, zaczął planować udział Rzeczpospolitej w koalicji antytureckiej i w 1646 roku rozpoczął zaciągi Kozaków do przyszłej armii. Jednak jego plany spotkały się ze sprzeciwem całej prawie magnaterii i szlachty, a sejm (jesień 1646 r.) potępił politykę króla i zmusił go do wyrzeczenia się wojennych planów i odwołania zaciągów. Plany wojny tureckiej Władysława IV zbiegły się z dążeniami rosyjskimi do sojuszu z Rzecząpospolitą przeciw Krymowi. W wyniku całkowitego niepowodzenia tych planów doszło jedynie do ograniczonego zbliżenia między Moskwą a Warszawą w formie luźnego traktatu obronnego (1647), zawartego w stolicy Rosji. Niezadowolenie Kozaków z odwołania zaciągów przyczyniło się w znacznym stopniu do wybuchu powstania na Ukrainie (1648 r.), co z kolei zapoczątkowało następny konflikt z Rosją. W czasie trwania tzw. powstania Chmielnickiego zmarł Władysław IV. Nowym królem Rzeczypospolitej został Jan Kazimierz Waza (1648-1668). Rosja zainteresowana była rozciągnięciem swych wpływów na Ukrainę. W 1654 roku rosyjskie poselstwo zawarło w Perejasławiu ugodę z radą kozacką, o przyłączeniu Ukrainy naddnieprzańskiej do Rosji i poddaniu Kozaczyzny zwierzchnictwu caratu. Ugoda ta wywołała wojnę polsko-rosyjską. W 1654 roku wojska rosyjskie wkroczyły na Litwę zajmując Smoleńsk, Wilno i Grodno, a tymczasem wojska rosyjsko-kozackie obległy Lwów. Rzeczypospolita została wsparta przez Tatarów. Działania wojenne przerwał najazd szwedzki na Polskę i w tej sytuacji doszło do zawarcia rozejmu z państwem rosyjskim (Wilno 1656), ponieważ Rosja obawiała się nadmiernego wzrostu potęgi Szwecji i nie chciała dodatkowo osłabiać Polski. Rzeczypospolita wyszła z "potopu szwedzkiego" (1655-1660) bardzo osłabiona - kraj był w znacznej mierze zniszczony, zginęło około 30% jego mieszkańców. Jeszcze przed zawarciem pokoju oliwskiego (1660), który kończył wojnę szwedzko-polską, rozgorzały znów walki na wschodzie Rzeczypospolitej. Następca Chmielnickiego, hetman kozacki Jan Wyhowski, doprowadził do ugody z Polską w Hadziaczu (1658 r.), na mocy której województwa kijowskie, czernihowskie i bracławskie miały utworzyć Księstwo Ruskie z własnym hetmanem i wolnościami szlacheckimi dla starszyzny kozackiej. Jednak ludność ukraińska nie ufała już żadnym porozumieniom z Polakami. Przeciw Wyhowskiemu i Polakom wybuchło na Ukrainie ludowe powstanie. Rosja wykorzystując powstanie na Ukrainie, wznowiła w 1659 roku walkę o swoje kresy zachodnie i Ukrainę. W 1660 roku S. Czarnecki pokonał Rosjan pod Połonką, a J. Lubomirski pod Cudnowem i Słobodyszczami. W rękach polskich znalazła się przejściowo niemal cała Ukraina. Ofensywa pod wodzą Jana Kazimierza doprowadziła do odzyskania Litwy właściwej z Wilnem. Sukcesy te jednak zostały zmarnowane z powodu narastających w osłabionej Rzeczypospolitej trudności. Wyprawa Jana Kazimierza na Zadnieprze (1663-1664) zakończyła się niepowodzeniem. Obie strony były już zmęczone przedłużającą się wojną i zawarły w 1667 roku rozejm w Andruszowie. Na jego mocy Polska traciła na rzecz Rosji ziemię smoleńską, czernihowską, siewierską, część województwa witebskiego oraz Ukrainę po lewej stronie Dniepru. Rosji przypadł także Kijów (formalnie na dwa lata, ale w rzeczywistości Rosja nigdy nie zwróciła miasta). Rozejm zawarty w Andruszowie ustalił wschodnią granicę Rzeczypospolitej aż do rozbiorów. Po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku, królem Rzeczypospolitej wybrano Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669-1673), który okazał się władcą bardzo nieudolnym - za jego panowania Rzeczypospolita została najechana przez Turcję (1672) i traktatem w Buczaczu zmuszona została odstąpić jej większą część swej Ukrainy (z Podolem). Za panowania Wiśniowieckiego nie miał miejsca żaden ważny fakt dotyczący stosunków polsko-rosyjskich. Następcą Wiśniowieckiego został Jan III Sobieski (1674-1696). Licząc się z przedłużeniem wojny tzw. Świętej Ligi (do której należała m. in. Rzeczypospolita) z państwem tureckim, Sobieski dążył do zawarcia pokoju z Rosją. Również strona rosyjska zdawała sobie sprawę z niebezpieczeństwa turecko-tatarskiego. Z tych powodów obie strony zawarły w 1686 roku w Moskwie pokój (tzw. pokój Grzymułtowskiego - od nazwiska polskiego posła). Traktat ten potwierdzał warunki rozejmu andruszowskiego oraz gwarantował swobodę wyznania prawosławnego w Rzeczypospolitej z prawem interweniowania Rosji w obronie prawosławnych. Obie strony zawarły ponadto sojusz przeciw Turcji. Wojny toczone przez przez Polskę i Litwę, a później przez Rzeczypospolitą z Rosją W XVI i XVII wieku miały doniosłe znaczenie polityczne dla naszego kraju. Wschodni kierunek polskiej polityki zagranicznej zawsze odgrywał bardzo ważną rolę dla Rzeczypospolitej. Był to główny kierunek jej ekspansji. W XV wieku i w pierwszej połowie następnego sulecia, główny ciężar walk z Moskwą przyjmowała na siebie Litwa, która nie była w stanie sama odnosić sukcesów w walce z Rosjanami (o czym świadczy np. utrata Smoleńska i późniejsze nieudane próby jego odzyskania), dlatego potrzebowała polskiego wsparcia. Polska coraz bardziej angażowała się w wojny z Rosją, przez co nie mogła skupić odpowiednich sił na innych kierunkach polityki zagranicznej. Fakt ten wykorzystywały państwa ościennne np. Szwecja, która zajęła znaczną część Inflant z Rygą wykorzysując zaangażowanie sił polskich w Rosji. Wojny toczone od końca XV do połowy XVI były mniej więcej wyrównane, natomiast w okresie późniejszym zaznaczyła się w stosunkach polsko-rosyjskich przewaga Rzeczypospolitej, o czym świadczą: sukcesy w pierwszej wojnie północnej (1557-1570) - uzyskanie większej części Inflant; sukcesy wypraw Stefana Batorego z lat 1579-1582 - powiększenie stanu posiadania w Inflantach, uzyskanie Połocka i Wieliża; a także (choć krótkotrwałe) osadzenie przez polskich magnatów kresowych swego kandydata - Dymitra - na tronie carskim oraz wojny z Rosją z lat 1609-1618 i 1632-1634, które przyniosły Rzeczypospolitej znaczne nabytki terytorialne (ziemia siewierska, czernihowska, smoleńska). Polska polityka wschodnia uległa załamaniu po "potopie" szwedzkim (1655-1660), z którego wyszła jako kraj znacznie osłabiony pod względem politycznym i gospodarczym. Jej znaczenie na arenie międzynarodowej znacznie spadło. Słabość Rzeczypospolitej wykorzystała Rosja najeżdżając ją w 1659 roku. Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) Rzeczypospolita utraciła ogromne połacie ziemi na wschodzie (ziemię siewierską, czernihowską, smoleńską, część wojwewództwa witebskiego, Ukrainę po lewej stronie Dniepru). Utraciła także Kijów - formalnie na dwa lata, ale w rzeczywistości na stałe, gdyż nie miała dostatecznych sił i środków by się o niego upomnieć. Rozejm andruszowski był puktem zwrotnym w polskiej ekspansji na wschód; było to jej całkowite załamanie, a zarazem ważny krok w zwracaniu się rosyjskiej polityki na zachód. Traktat andruszowski oznaczał nie tylko całkowitą klęskę polskiej polityki wschodniej, lecz także ostateczne załamanie się mocarstwowej pozycji państwa polsko-litewskiego. O słabości Rzeczypospolitej w końcu XVII wieku świadczy m. in. fakt, że w zawartym w 1686 roku pokoju z Rosją (pokój Grzymułtowskiego) potwierdzała ona warunki rozejmu andruszowskiego, a ponadto godziła się na możliwość interweniowania Rosji w obronie interesów prawosławnych mieszkających w Rzeczypospolitej. Fakt ten ograniczał suwerenność naszego kraju. Podsumowując, mogę stwierdzić, że rola Polski na arenie międzynarodowej w ciągu XVII wieku znacznie zmalała, natomiast Rosja wyrosła na bardzo silne państwo. Sukcesy Rosji w wojnach z Polską ułatwiły jej drogę do stopniowego stawania się mocarstwem w rejonie Europy wchodniej i środkowej. Od końca XVII wieku Rosja wkroczyła na drogę burzliwego rozwoju (za panowania Piotra Wielkiego 1689-1725). Znacznie wzrosło jej znaczenie polityczne, militarne oraz gospodarcze. Rzeczypospolita nie wykorzystała odpowiednio swojej interwencji w pańswie rosyjskim (1609-1619). Wojna ta była bardzo kosztowna i długotrwała, zaś wielki wysiłek militarny Polski nie był adekwatny do zdobyczy, które Rzeczypospolita w tej wojnie zyskała. Choć do Rzeczypospolitej została przyłączona ziemia siewierska, smoleńska i czernihowska, to zyski z tej wojny mogły być znacznie większe. Błąd popełnił Zygmunt III Waza nie przyjmując propozycji bojarów, którzy chcieli oddać carską koronę w ręce królewicza Władysława. Bojarzy chcieli by Władysław, w zamian za carską koronę, przyjął prawosławie i sprawował osobiste rządy w Moskwie, na co Zygmunt III, jako fanatyczny katolik, nie wyraził zgody. Zygmunt III chciał carskiej korony dla siebie, na co bojarstwo nie mogło się zgodzić ze względów religijnych i politycznych. Unia dynastyczna Polski i Rosji mogła przynieść obu państwom znaczne korzyści. Mogłyby one działać razem przeciwko wspólnym wrogom: Turcji oraz Szwecji. Jednak w konsekwencji wojny z państwem rosyjskim, prowadzonej za Zygmunta III, nie udało się zrealizować żadnej z przyjętych w polskiej polityce zagranicznej koncepcji: nie doszło ani do aneksji Moskwy, ani do unii dynastycznej Polski i Rosji. Rosja, która w unii dynastycznej z Polską, mogłaby być jej sojusznikiem, pozostała nadal państwem wrogim, co miało dla Rzeczypospolitej niekorzystne konsekwencjie w drugiej połowie XVII wieku (utrata olbrzymich połaci ziem na wschodzie, osłabienie państwa). Tak więc interwencja Zygmunta III w Rosji, nie została przez niego odpowiednio wykorzystana. Rzeczypospolita mogła wynieść z niej znacznie większe zyski. Wojny toczone w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku z Moskwą odbiły się także na płaszczyźnie gospodarczej. Największe z nich korzyści wynosiły rody magnackie, które na ogromnych połaciach ziemi na zdobytych na wschodzie nabywały majątki ziemskie, które przynosiły im wielkie zyski finansowe. W wyniku wojen toczonych przez Rzeczypospolitą w drugiej połowie XVII wieku kraj został znacznie zniszczony (w czasie "potopu" szwedzkiego zachodnia część Rzeczypospolitej była okupowana przez Szwedów, a wschodnia przez Rosjan), co spowodowało z kolei jego głęboki kryzys gospodarczy. Wojny Rzeczypospolitej prowadzone w XVI, a szczególnie w XVII wieku znalazły odbicie również na płaszczyźnie kulturalnej. W czasach dymitriad i polskiej interwencji w Rosji, wzrosła tam znacznie niechęć wobec Polaków. Także w Rzeczypospolitej w ciągu XVII wieku wzrosła niechęć wobec innych nacji (w tym także wobec Rosjan). W Rzeczypospolitej rozwijał się wtedy system warości zwany sarmatyzmem, cechujący się między innymi ksenofobią. Sarmatyzm był silnie związany z religią katolicką, co spowodowało w kraju kryzys tolerancji wyznaniowej. Szlachta polska uznawała swój kraj za przedmurze zachodniego chrześcijaństwa. Gardziła wyznawcami religii innych niż katolicyzm. Szlachta sarmacka traktowała z nieufnością i niechęcią obce wzorce kultury. Ceniła swoje przywileje, a rządy sułtanów tureckich i moskiewskich carów potępiała z pogardą jako despotyczne. Język polski uzyskał w XVII wieku ogromny awans w kulturowym obszarze Europy Środkowo-Wschodniej, jako język rozległego państwa powiązanego licznymi nićmi z państwami ościennymi. Polszczyzna stała się narzędziem komunikacji międzypaństwowej w tym rejonie Europy. Przez większość dziejów Polska i Szwecja miały raczej pokojowe stosunki. Wojny polsko-szwedzkie były wynikiem układu sił nad Bałtykiem, po sekularyzacji zakonu kawalerów mieczowych w Inflantach. Większość konfliktu Rzeczypospolitej ze Szwecją przypadła na burzliwy wiek XVII i panowanie dynastii Wazów w Polsce, ale zaczęły się jeszcze za Jagiellonów. Oto krótki przegląd wojen toczonych między 1558 a 1660 rokiem z naszym północnym szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski. Konflikt – geneza i początek starcia Pierwsza wojna polsko-szwedzka W I połowie XVI wieku wyczerpała się średniowieczna formuła państw zakonnych. Kolejno sekularyzacji uległy zakon krzyżacki w Prusach (1554) i zakon kawalerów mieczowych w Inflantach. Jednocześnie Szwecja uniezależniła się od Danii i Norwegii (zerwanie unii kalmarskiej 1523), a Iwan IV w Moskwie przyjął tytuł cara (1547) i prowadził coraz bardziej agresywną ekspansję na zachód. Nic dziwnego, że charakterystyką tego okresu są zazębiające się wojny. Konsekwencje jednej wojny przechodzą w przyczyny następnej. Początkowo konflikt o Inflanty dotyczył tylko Rosji i Rzeczpospolitej. Zaczął się jako część wojny litewsko-moskiewskiej. Nie wchodząc w szczegóły, car próbował pozyskać poparcie opozycji w Inflantach, podpisał porozumienie z wielkim mistrzem, na które Zygmunt II August zareagował interwencją zbrojną. (Wójcik Z., 1979: s. 194) Inflanty przeszły na stronę Rzeczpospolitej, co z kolei zaowocowało zajęciem przez Rosję Dorpatu, Narwi i kilku zamków. Po przejściu wielkiego mistrza na luteranizm (1561) książę duński kupił tytuł biskupa Ozylii i Piltynia, Rzeczpospolita dostała Rygę i Inflanty bez Kurlandii i Semigalii, które dostały się byłemu wielkiemu mistrzowi. Korzystając z ogólnego zamieszania, król szwedzki zajął Estonię z Rewalem. W ten sposób pojawiły się na scenie wszystkie strony późniejszego konfliktu. Pierwsza wojna polsko-szwedzka jest zarazem etapem pierwszej wojny północnej. Szwecja i Rosja nie były zadowolone z podziału Inflant w 1561 roku. Władcy tych krajów zawarli przymierze przeciw przymierzu Rzeczpospolitej, Danii i Lubeki. Ten sojusz nie trwał jednak długo. Sojusze pierwszej wojny polsko-szwedzkiej były trochę zagmatwane. Eryk Waza, król Szwecji był zdecydowany walczyć o Inflanty. Trochę inne podejście miał jego brat, Jan. W roku 1562 żenił się z Katarzyną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. (por. Lindquist H., 2018: s. 213) W 1568 roku nieoficjalnie, a w 1569 roku faktycznie przejął władzę od chorego psychicznie Eryka. W tych warunkach doszło do zmiany sojuszy. Polska w sojuszu ze Szwecją wystąpiła przeciw Rosji i Danii. Wobec braku przewagi którejkolwiek ze stron zawarto pokój w Szczecinie (1570 r.). Oczywiście takie rozwiązanie niczego nie rozwiązywało. W latach 1577-82 rozegrał się drugi etap wojny o Inflanty. Tym razem Polska i Szwecja były sojusznikami. Zygmunt III Waza a stosunki ze Szwecją W 1572 roku zmarł Zygmunt II August i rozpoczęły się rządy królów elekcyjnych w Rzeczpospolitej. Za życia Jana III Wazy trwał sojusz polsko-szwedzki, niezależnie od zmieniających się władców na polskim tronie. Sprawa skomplikowała się po jego śmierci w 1592 roku. Wówczas królem elekcyjnym w Polsce był Zygmunt III Waza, syn Jana i Katarzyny Jagiellonki. Upomniał się o królestwo szwedzkie, które dziedziczył po ojcu i w lutym 1594 roku został oficjalnie koronowany na króla w Sztokholmie. (Lindquist H.: s. 321) Personalna unia polsko-szwedzka nie była jednak tworem łatwym do utrzymania. Pretendentem do tronu szwedzkiego był również wuj Zygmunta, Karol Sudermański. Jego zdecydowany protestantyzm i czynne zaangażowanie w politykę kraju zjednywały mu dużą część szwedzkiego społeczeństwa. Zresztą swój konflikt z Zygmuntem wygrywał głównie na nucie religijnej (Zygmunt był katolikiem). Ostatecznie nieposłusznych karał brutalnie. Kto nie popierał go z przekonania, ten robił to ze strachu. Szczegóły pierwszego etapu wojny o tron Szwedzki opisałam w artykule o Polakach, którzy zdobyli Sztokholm. Tu zaznaczę tylko, że przyczyny kolejnych wojen ze Szwecją były związane z walkami dynastycznymi. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat unii polsko-szwedzkiej? Wojny polsko-szwedzkie z dynastią w tle Koniec unii i druga wojna polsko-szwedzka W 1598 roku wojska Zygmunta III Wazy zostały rozbite pod Linköping, a roku następnym został on zdetronizowany przez szwedzki riksdag. Za następcę tronu uznano natomiast czteroletniego Władysława. Warunkiem było wysłanie chłopca do Szwecji i wychowanie go na luteranina. Zygmunt zamiast tego ogłosił przyłączenie Estonii do Polski. Był to gest de facto wciągający Rzeczpospolitą do sporu. Od tej pory wojny polsko-szwedzkie nie ustaną przez następne 60 lat. Zygmunt anektował Estonię do Rzeczpospolitej w momencie, kiedy działały tam już wojska Karola Sudermańskiego. Konsekwencje były dotkliwe. Do lata 1560 roku na terenie Estonii po stronie szwedzkiej było już 14000 żołnierzy pod wodzą Sudermańczyka. Ta armia ruszyła na Inflanty, które dość szybko podbiła, aż po Dźwinę, zagrażając Kurlandii i Żmudzi. Kontrofensywa litewska ruszyła wiosną następnego roku. Druga wojna polsko-szwedzka odznaczała się doskonałym dowodzeniem i dużym doświadczeniem po stronie Rzeczpospolitej. Niestety świetne zwycięstwa nie mogły być wykorzystane ze względu na nieustanny brak pieniędzy. Rzeczpospolita mogła liczyć na pospolite ruszenie, ale korzystała z niego w ostateczności. Armia składała się głównie z wojsk zaciężnych. Siedemnastowieczny Rajtar z arkebuzem (długa broń palna na proch). Rajtarzy stanowili ważną część kawalerii w wojnach ze Szwecją - fot. domena publiczna Jednym z ważnych polskich zwycięstw w starciach ze Szwedami była bitwa pod Kircholmem – 27 września 1605 roku. Dowodził Jan Karol Chodkiewicz. Hetman litewski rozbił wojska szwedzkie, na ponad dwa lata eliminując je z walk. Potop szwedzki – przyczyny i konsekwencje Nie sposób opisać tu w szczegółach kolejnych wojen Rzeczpospolitej ze Szwecją. Po śmierci Karola X władzę w Szwecji objął jego syn, Gustaw II Adolf, z czym nie mógł się pogodzić Zygmunt III Waza. Jednak związanie wojsk i duże wydatki na wojny z Moskwą (a także błędy strategiczne króla) sprawiły, że kolejne wojny nie mogły rozstrzygnąć konfliktu. Brak wykorzystania potencjału wojskowego i świetnych dowódców były fatalne w skutkach. Szwedzka dynastia powoli utwierdzała swoją niezależność od Zygmunta i jego synów. Rosła jej potęga militarna i umiejętności strategiczne tamtejszych dowódców. Kulminacją wojen polsko-szwedzkich była wojna w latach 1655-60, znana też jako potop szwedzki. W roku 1655 roku wojska szwedzkie zajęły niemal cały kraj. Litwa zerwała unię z Koroną i podpisała sojusz ze Szwecją. W tym czasie wojska Rzeczpospolitej były związane przez wojnę z Rosją i powstanie Chmielnickiego. Polecane książko o wojnach polsko - szwedzkich Szwedów udało się ostatecznie wyprzeć, między innymi dzięki zaangażowaniu pospolitego ruszenia, ale nie można było uniknąć skutków najazdu. Przede wszystkim kraj był wyniszczony gospodarczo, znikła zupełnie tolerancja religijna (co było jedną z konsekwencji propagandowych działań króla Szwecji). Rozrost imperium Szwedzkiego i osłabienie Rzeczpospolitej, miały konsekwencje w skali międzynarodowej. Uniezależniły się Prusy Książęce pod panowaniem Hohenzollernów. Niecałe 150 lat później, to niewielkie państewko wyrośnie na trzeciego zaborcę Rzeczpospolitej. W postanowieniach pokoju oliwskiego (3 maja 1660) Jan Kazimierz zrzekł się również pretensji do tronu szwedzkiego, zachowując dożywotnio tytuł króla Szwecji. (Wójcik Z.: s. 465) Konflikt polsko-szwedzki a rozwój armii Wojny polsko-szwedzkie (oraz prowadzone równolegle wojny z Rosją) miały nie tylko konsekwencje polityczne, ale technologiczne. W ciągu stu lat obie strony rozwinęły nowe jednostki militarne. Walki prowadzone częściowo na morzu zmusiły Rzeczpospolitą do poważnej rozbudowy floty. Zawodowe siły morskie zaczęły powstawać w 1601 roku. Ich największym sukcesem była wygrana bitwa pod Oliwą (1627). (por. MEW, T. 2, 1970: s. 521) W skład wojsk lądowych Rzeczpospolitej weszli dragoni. Jednostka uformowana we Francji po raz pierwszy pojawiła się na Litwie w 1618 roku. W połowie XVII wieku stanowiła około 50% sił zbrojnych. Dragoni byli wyposażeni w muszkiety, pistolety kołowe i szablę (również topór). Walczyli jako piechota, ale poruszali się na koniach (później walczyli również konno) (MEW, T. 1, 1967: s. 324). Dużą część armii Rzeczpospolitej stanowiła kawaleria, zróżnicowana na ciężką husarię i rajtarów, średniozbrojną jazdę kozacką i lekką jazdę złożoną z Tatarów, Wołochów i tzw. lisowczyków. Pospolite ruszenie traciło na znaczeniu. W beznadziejnych sytuacjach, takich jak potop szwedzki, okazywało się jednak ostatnią deską ratunku. Wojny ze Szwecją i Rosją należą do najważniejszych przyczyn osłabienia Rzeczpospolitej i wzmocnienia jej sąsiadów w XVII wieku. W połączeniu z coraz większą samowolą szlachecką, powodującą niemoc polityczną, przyczyniły się pod koniec następnego stulecia do rozbiorów Polski. Autor: Ludwika WykurzBibliografia: Herman Lindquist, Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, Warszawa 2018Mała Encyklopedia Wojskowa, T. 1, Warszawa 1967Mała Encyklopedia Wojskowa, T. 2, Warszawa 1970Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 1979 Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny? Dla 91,8% czytelników artykuł okazał się być pomocny 1 To nie magia tylko chemia. Spotykamy ją każdego dnia. 2 Czy możliwy jest dzień bez chemii? 3 Ja, Ty, My, Wy, Oni, Wszyscy. 4 Oprócz wody mamy w sobie: W żołądku rozcieńczony roztwór kwasu solnego, który umożliwia trawienie. 5 Pobudka i do łazienki. Łazienka pasta do zębów - sole fluoru F woda H2 O piecyk gazowy - gaz ziemny - metan - CH4 mydło - sole, np. stearynian sodu C17H35COONa kremy - np. gliceryna C3H5(OH)3 - alkohol trójwodorotlenowy 6 Czas na śniadanie. Węglowodany, tłuszcze i białka. para wodna Herbatka? To też mieszanina jest tam teina. Kawka? Mieszanina, a w niej kofeina. 7 Niektórzy nie wyobrażają sobie herbatki bez cukru czyli sacharozy C12H22O11 Sacharoza to dwucukier (disacharyd). 8 Wychodzimy z domu. Czasem na nogach, czasem autobusem, samochodem. - metale, stopy metali - szkło jako mieszanina soli - guma, tworzywa polimerowe - paliwo benzyna jako mieszanina węglowodorów - spalanie benzyny, czyli reakcja z tlenem 9 Czasem rowerem. polietylen poliester poliwęglany stal lub stop aluminium kauczuk syntetyczny 10 W szkole. kreda węglan wapnia CaCO3 zeszyty, książki - celuloza (wielocukier) ołówek grafit (odmiana węgla C) 11 Obiad sama chemia! Białka: mięso, jajka, fasola. Ziemniaczki skrobia wielocukier. Rybka aminy. Keczup emulsja. 12 Czasem odkłada się nam cholesterol. Cholesterol to tłuszczowy związek chemiczny. Cholesterol jest substancją naturalnie występującą w organizmie ludzkim. 13 Po obiedzie na spacerek na łono przyrody, a tam jak nie pokrzywa to mrówka albo pszczółka a łączy je KWAS MRÓWKOWY (HCOOH) 14 Nawadniamy się. Coca - cola zawierająca kofeinę. Woda mineralna zawierająca rozpuszczalne sole. 15 A jak głowa boli znowu chemia. 16 Ichemicznie omiłości. Naukowcy odkryli, że gdy człowiek jest zakochany, gdy czuje, że go porywa, że gotów jest wzbić się w górę, to dlatego, ze go zalewa - niby powódź - substancja chemiczna, zwana fenyloetyloaminą. Fenyloetyloamina jest jednym z elementów tzw. chemii miłości. Związek ten, zwany popularnie narkotykiem miłości produkowany jest w hipotalamusie (część międzymózgowia). 17 Czasem wzrasta poziom adrenaliny. OH CH CH2 NH CH3 Hormon walki i ucieczki jego działanie powoduje m. in. wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, rozszerzanie źrenic. 18 Nałogi N N CH3 nikotyna Toksyczna substancja zawarta w tytoniu, w niewielkich ilościach pobudza układ nerwowy, w dużych dawkach toksyczna, wywołuje m. in. zaburzenia rytmu serca. 19 Chemia też pachnie. Pachnące związki chemiczne Odpowiadają za zapachy kwiatów. to estry. W przyrodzie ester o zapachu bananowym (octan amylu) wydziela pszczoła podczas ukłucia. Prowokuje ona do masowego ataku na ofiarę. Octan amylu stosuje się też w zmywaczach do paznokci i dlatego jak zmywać paznokcie to z dala od uli . 20 Oddychać też musimy. Powietrze to mieszanina gazów (mieszanina jednorodna). 21 Oddychanie jest skomplikowane. 22 Gdy ćwiczymy zbyt intensywnie tworzą się zakwasy, a to kwas mlekowy Kwas mlekowy występuje też w produktach spożywczych. 23 Nadchodzi wieczór Kolacja na teflonowej patelni chemia. Aromatyczna kąpiel chemia. Spanie biochemia. Od początku XVII w. rywalizacja miedzy Rzeczpospolita i Szwecją miała za przedmiot nie tylko Inflanty w ramach rywalizacji o „dominium Maris Baltici”, lecz także koronę szwedzką. W 1598 r. Zygmunt Waza utrącił tę koronę, zdetronizowany przez swego stryja, protestanta Karola IX Sudermańskiego. Zapoczątkowało to trwający wiele dziesiątków lat konflikt pomiędzy dwiema liniami dynastii Wazów – protestancką w Szwecji i katolicką w Polsce. W odpowiedzi na akt detronizacji Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację szwedzkich Inflant,, Estonii do Rzeczpospolitej obiecaną w pactach conventach w 1600 r. Karol IX zaatakował wówczas Inflanty polskie. Strona polska nie była przygotowana do wojny. Brakowało pieniędzy na zaciąg odpowiedniej liczby żołnierzy. Mimo to wojska Rzeczpospolitej, dowodzone przez Jana Zamoyskiego, Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” i Jana Karola Chodkiewicza, zatrzymały postępy wojsk szwedzkich. Ważne zwycięstwo Polacy odnieśli w 1601 r. pod Kockenhausen, gdzie dowodził hetman litewski Krzysztof Radziwiłł „Piorun” i hetman Jan Karol Chodkiewicz. Jednak szczególnie znana jest bitwa pod Kircholmem w 1605 r. przyniosła wielki sukces czterotysięcznej armii Chodkiewicza, która rozbiła trzykrotnie silniejszą armię Karola IX. W bitwie główną rolę odegrała ciężka polska jazda – husaria. W następnych latach Szwedzi wykorzystali zaangażowanie sił polskich w Rosji oraz walkę z najazdem turecko-tatarskim i dotarli do linii Dźwiny, zajmując Rygę w 1621 r. Sprzyjało im protestanckie mieszczaństwo Inflant, niechętnie odnoszące się do katolickiej szlachty w Korony i Litwy. W 1622 r. doszło do zawarcia rozejmu w Mitawie, w świetle którego Polska utraciła Inflanty po Dźwinę, wraz z Rygą. W 1626 r. wojska nowego króla Szwecji, wybitnego wodza, Gustawa II Adolfa zaatakowały również Prusy Książęce i Królewskie, zdobywając szereg miast i twierdz oraz blokując Gdańsk. Wojna o ujście Wisły stanowiła drugorzędny front ogólnoeuropejskiego konfliktu, wojny trzydziestoletniej, w której Polska oficjalnie nie brała udziału. Wtargniecie Szwedów na Pomorze i sparaliżowanie handlu zbożowego skłoniło jednak szlachtę do zgody na wysokie podatki i do wystawienia wielkiej armii. Dowodzone przez króla Zygmunta III i hetmana Stanisława Koniecpolskiego wojska odniosły liczne sukcesy, nie złamały jednak szwedzkiej piechoty, wspieranej ogniem nowoczesnej artylerii. W 1627 hetman Stanisław Koniecpolski odzyskał Puck, w 1627 r. Polacy odnieśli zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwa, a w 1629 r. zwyciężyli pod Trzciną. W tej sytuacji w konflikt szwedzko-polski włączyła się dyplomacja antyhabsburskiej koalicji, zainteresowana udziałem Szwecji w wojnie na terenie Niemiec. Za pośrednictwem Francji doszło do zawarcia rozejmu między Polską a Szwecją w Starym Targu w 1629 r. Na jego mocy szwedzkie załogi pozostały w zajętych już portach pruskich, zagarniając dochody z ceł. Gdańsk, zablokowany przez najeźdźcę, miał płacić Szwecji kilkuprocentowy podatek od ceł. Z uzyskanych w Prusach dochodów Gustawa II Adolf finansował swoje działania militarne na terenie Rzeszy. Śmierć Gustawa II Adolfa w 1632 r. i porażki Szwedów w Niemczech stworzyły dogodną sytuację dla Rzeczpospolitej i nowo obranego monarchy Władysława IV. Król polski rozpoczął budowę floty wojennej, portu na Helu, nazwanego od jego imienia Władysławowem oraz warsztatów okrętowych w Pucku. Wszystko po to, aby móc stawić czoło Szwedom również na morzu. Szlachta nie chciała jednak podjąć nowego wysiłku wojennego. Tym bardziej przeciwna była ponoszeniu stałych wydatków na flotę. Sądziła, że flota wojenna posłużyć by mogła Władysławami do wzmocnienia władzy królewskiej i prób odzyskania tronu szwedzkiego. W atmosferze nie sprzyjającej planom króla komisarze polscy prowadzący rokowania ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, zawarli w 1635 r. dwudziestosześcioletni rozejm. Zgodnie z jego postanowieniami, Szwedzi wycofali się z miast pruskich i zrezygnowali z ceł, w zamian za to utrzymali nabytki w Inflantach. Do odnowienia konfliktu ze Szwecją doszło w drugiej połowie XVII w. Król szwedzki Karol X Gustaw był zwolennikiem ofensywnej polityki bałtyckiej. Gdy w 1654 r. wybuchła wojna polsko-rosyjska monarcha szwedzki miał do wyboru dwa warianty wykorzystania sytuacji. Mógł wystąpić przeciwko Rzeczypospolitej w przymierzu Kozakami i Moskwą lub też zaatakować Rosję, groźnego dla Szwecji przeciwnika w Inflantach, stając tym samym po stronie Polski. Za uderzeniem na Rosję przemawiała jej wzrastająca potęga. Rzeczpospolita natomiast stanowiła łup znacznie łatwiejszy ze względu na konflikty wewnętrzne i wojnę na wschodzie. O takim stanie rzeczy informował Szwedów uciekinier z Polski, magnat Hieronim Radziejowski. Wskutek jego zdrady król szwedzki wiedział o istnieniu opozycji magnackiej przeciw Janowi Kazimierzowi oraz o tym, że szlachta nie jest przygotowana do wojny i że łatwo pogodzi się ze zmianą na tronie polskim. Informacje te ułatwiły Karolowi Gustawowi podjęcie decyzji o ataku na Polskę. W 1655 r. wojska szwedzkie wkroczyły do Rzeczpospolitej z Pomorza i Inflant. Wielkopolskie pospolite ruszenie wraz z dowódcami poddało się bez walki pod Ujściem w lipcu 1655 r. W następnym miesiącu hetman litewski Janusz Radziwiłł i jego brat Bogusław poddali Litwę władzy szwedzkiej, podpisując stosowna ugodę w Kiejdanach. Błyskawiczna kampania wojenna Karola Gustawa zakończyła się opanowaniem przez Szwedów Warszawy, Krakowa, choć tu przez miesiąc bronił się Stefan Czarniecki i innych ważniejszych miast i twierdz. Jan Kazimierz wraz z królową uciekł na Śląsk, a wojska koronne przeszły na stronę zwycięskiego Karola Gustawa. O dalszym rozwoju sytuacji w znacznym stopniu przesadziły czynniki wyznaniowe i ekonomiczne. Uprzywilejowane grupy społeczne, czyli magnaci, szlachta i kler, liczyły na zachowanie dotychczasowej pozycji, to jest zwolnienie z podatków, sprawowanie władzy politycznej, wolność religijną i osobistą. Tego samego oczekiwała również grupa różnowierców, która skupiła się przy dowództwie szwedzkim w nadziei na przychylną politykę wyznaniową protestanckiego najeźdźcy. Szwedzi tymczasem, po okresie respektowania umów z Polakami, przystąpili do grabienia kraju. Wymuszali od całego społeczeństwa ogromne sumy, nie oszczędzając ani kleru, ani kościołów i klasztorów. Katedra krakowska ośmiokrotnie okładana była rekwizycjami. Statki załadowane dziełami sztuki, zbiorami bibliotecznymi, meblami i kosztownościami płynęły do Szwecji. Cześć pieniędzy Szwedzi przeznaczyli na opłacenie wojsk polskich pozostających w ich służbie. Doprowadziło to rychło do wybuchu antyszwedzkiego powstanie już jesienią 1655 r. Wzięli w nim udział chłopi, szlachta i część wojsk koronnych. Bohaterska obrona klasztoru jasnogórskiego, trwająca od listopada do grudnia 1655 r., wyzwoliła religijną motywację oporu wobec Szwedów. Przyspieszyła również zawiązanie konfederacji, stawiającej sobie za cel wypędzenie Szwedów z Polski. Doszło do tego w Tyszowcach w dniu 31 grudnia 1655 r. Sukcesy partyzantki polskiej zachęciły Jana Kazimierza do powrotu do kraju w styczniu 1656 r. Po przybyciu do Lwowa król złożył w katedrze ślubowanie, w którym obiecał polepszenie sytuacji ludu. Pragnął w ten sposób zachęcić plebejuszy do masowego udziału w dalszej wojnie. W 1657 r. sytuacja skomplikowała się. Karol Gustaw wszedł bowiem w porozumienie z elektorem brandenburskim, księciem Siedmiogrodu i Kozaczyzną, proponując im udział w rozbiorze Rzeczpospolitej w zamian za pomoc zbrojną, był to traktat zawarty w Radnot w 1656 r. Terytorium polskie stało się obiektem kolejnego najazdu, tym razem siedmiogrodzkiego. Dzięki zdolnościom dowódczym regimentarza Stefana Czarnieckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego, który poprowadził odwetową wyprawę na Siedmiogród udało się wyprzeć Szwedów i Siedmiogrodzian z terytorium Rzeczypospolitej. Elektor brandenburski natomiast, za cenę zrzeczenia się przez Polskę zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi, odstąpił od sojuszu ze Szwedami. Traktatu zawarte w Welawie i Bydgoszczy w 1657 r. przyznawały brandenburskiej linii Hohenzollernów w pełni suwerenną władzę w Prusach Książęcych. Traktat pokojowy zawarto ze Szwecją w Oliwie w dniu 3 maja 1660 r. Zakończył on zmagania okresu tak zwanego „potopu”. W świetle traktatu pokojowego większość Inflant miały należeć do Szwecji, do Polski zaś jedynie południowo-wschodnia ich część wraz z tzw. Kurlandią, Szwedzi mieli zwrócić Polsce zagarnięte łupy wojenne, choć nigdy nie zrealizowano tego postanowienia, Szwedzi również mieli zagwarantować wolność handlu na Bałtyku, Jan Kazimierz zrzekł się praw do tronu w Szwecji, potwierdzono też traktaty welawsko-bydgoskie. Za utrzymanie integralności narodowej i terytorialnej zapłaciła Polska ruiną gospodarczą i osłabieniem politycznym państwa.

wojny polsko rosyjskie w xvii wieku notatka